Mae Ruth Marchant a’r Triangle Consultancy1 wedi datblygu canllawiau i reoli datgeliadau. Mae'r canllaw hwn yn seiliedig ar flynyddoedd o gymryd tystiolaeth gan dystion bregus. Defnyddiwyd y tystiolaethau hyn yn llwyddiannus yn y llys. Datblygwyd y Canllawiau, y cyfeirir atynt fel 'Agor Drysau', ar gyfer plant, ond fe'i haddaswyd yma fel eu bod yn berthnasol i oedolion sy’n wynebu risg.
Os yw ymarferydd i gymryd sylw, ymgysylltu ag oedolyn sy’n wynebu risg ac ymateb yn ofalus ac yn dda, mae angen iddo wybod sut i 'agor drysau' i'r person hwnnw fel ei fod yn teimlo'n ddiogel ac yn gallu dweud ei ddweud.
Dylai'r 10 egwyddor allweddol ganlynol lywio'r dull gweithredu.
- Os yw oedolyn sy’n wynebu risg yn dweud neu’n dangos camdriniaeth bosibl, gwrandewch yn ofalus, gyda 100% o'ch sylw, hyd yn oed os ydych chi'n edrych fel eich bod chi'n gwneud rhywbeth arall. Mae hyn yn dangos eich bod yn cymryd yr hyn maent yn ei ddweud o ddifrif. Mae llawer o unigolion yn ei chael hi'n haws os nad oes angen iddynt gadw cyswllt llygad.
- Gadewch i'r person ddweud wrthych beth maent eisiau ei ddweud wrthych, neu ddangos i chi, heb ymyrraeth, yr hyn maent eisiau ei ddangos i chi, cyn belled â'u bod nhw ac eraill yn ddiogel. Os yw'r amser neu'r lle yn anodd, efallai y gallwch chi addasu'r amgylchedd yn hytrach nag ymyrryd neu atal y person (er enghraifft, symud pobl eraill, lleihau sain yn yr ystafell, a cheisio cael beiro a llyfr nodiadau gerllaw bob amser).
- Os nad ydych chi'n siŵr beth ddywedodd neu wnaeth y person, neu os nad ydych chi'n siŵr beth oeddent yn ei olygu, cynigiwch wahoddiad agored, er enghraifft, 'dywedwch fwy wrthyf am hynny' neu 'dangoswch hynny i mi eto'. Ceisiwch osgoi arwain cwestiynau fel beth, pwy, pam, gan y gallai hynny effeithio ar ymchwiliadau pellach gan yr heddlu.
- Dywedwch bethau fel 'uhuh' neu 'mmhmm' i ddangos eich bod chi'n gwrando neu ailadroddwch iddynt yr hyn maent wedi'i ddweud wrthych. Mae'r rhain yn bethau diogel i'w dweud oherwydd eu bod yn annog y person i barhau, heb gyfeirio eu stori mewn unrhyw ffordd. Mae dweud 'Iawn' neu 'ie' yn fwy peryglus oherwydd gall y rhain awgrymu cymeradwyo'r hyn sy'n cael ei ddweud, ac nid yw rhai pethau y mae angen iddynt eu dweud yn iawn mewn gwirionedd.
- Gwnewch yn glir trwy eich ymddygiad ac iaith eich corff eich bod yn bwyllog ac yn iawn a bod gennych amser. Rhowch gymaint o le corfforol ag sydd ei angen i’r oedolyn sy’n wynebu risg.
- Addaswch eich iaith a'ch arddull gyfathrebu yn unol ag anghenion yr unigolyn. Byddwch yn glir am yr hyn y mae angen i chi ei wybod. Gadewch i'r person ddefnyddio ei eiriau ei hun.
- Ceisiwch gael dim ond digon o wybodaeth i ddarganfod pa gamau sydd eu hangen. Gwnewch gofnod gofalus o'r hyn a ddywedasant ac a wnaethant, ac unrhyw gwestiynau a ofynasoch cyn gynted ag y gallwch.
- Os yw oedolyn sy’n wynebu risg yn ceisio dangos gweithredoedd treisgar neu rywiol gan ddefnyddio'ch corff chi, dywedwch yn bwyllog 'Ni allaf adael ichi wneud hynny', ac os oes angen, symudwch i ffwrdd.
- Os yw'n briodol, myfyriwch yn ôl gan ddefnyddio geiriau'r unigolyn ei hun. Dywedwch yn union yr hyn a ddywedont hwy, heb ehangu na diwygio na gofyn cwestiynau. Os yw'n briodol, gwnewch sylwadau i ddangos eich bod wedi sylwi ar yr hyn y maent yn ei wneud (e.e. 'rydych chi'n dangos i mi').
- Gadewch i'r person wybod beth fyddwch chi'n ei wneud nesaf, gan gynnwys wrth bwy y bydd rhaid i chi ddweud. Gall hyn fod yn syml iawn: 'Rydw i'n mynd i feddwl am hyn, ac yna fe ddof yn ôl atoch' yna efallai 'mae rhywun o'r heddlu yn mynd i ddod, maen nhw angen eich help. Arhosaf gyda chi pan fyddant yma.’
Am ragor o wybodaeth, gweler:
1Marchant R (2019) Opening Doors: Best practice when a child might be showing or telling that they are at risk of harm in Horwath, J. and Platt, D The Child’s World The Essential Guide to Assessing Vulnerable Children and their Families; London, JKP.