Rhannu Cymraeg English

Diogelu plant rhag eu hesgeuluso

CANLLAW YMARFER CYMRU GYFAN

Wedi ei ddiweddaru ddiwetha': Chwefror 2021

I’w ddefnyddio ar y cyd â Gweithdrefnau Diogelu Cymru

Ar gyfer pwy mae’r canllaw ymarfer hwn?

Mae’r canllaw hwn yn bennaf ar gyfer ymarferwyr sy’n gweithio â phlant (hyd at 18 oed).

Mae hyn yn cynnwys y rhai sy’n gweithio yn y blynyddoedd cynnar, gofal cymdeithasol, addysg, iechyd, yr heddlu, troseddwyr ifanc a phobl ifanc, y gymuned a gwasanaethau cymorth i deuluoedd (yn cynnwys y trydydd sector) a gofal maeth a phreswyl.

Beth yw diben y canllaw hwn?

Mae diogelu plant yn gyfrifoldeb a rennir gan bawb sydd mewn cysylltiad â phlant.

Mae Gweithdrefnau Diogelu Cymru’n cynorthwyo unigolion ac asiantaethau trwy Gymru i ddeall eu rolau a chyfrifoldebau er mwyn cadw plant ac oedolion yn ddiogel. Maent yn cefnogi dull gweithredu cyson o ran arfer a gweithdrefnau diogelu.

Mae’r canllaw ymarfer yn rhoi gwybodaeth ychwanegol am ymatebion diogelu pan fo esgeuluso plant yn effeithio ar blentyn. Dylid ei ddefnyddio ar y cyd â Gweithdrefnau Diogelu Cymru.

Dylai’r ddwy egwyddor ganlynol fod yn sail i drefniadau diogelu effeithiol ym mhob awdurdod lleol:

Mae rhai materion yn gyffredin trwy ganllawiau ymarfer diogelu ac mae rhai’n benodol i’r mater diogelu dan ystyriaeth:

Beth yw ystyr Esgeuluso?

Mae’r diffiniad canlynol yn Neddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014: “esgeulustod” yw peidio â diwallu anghenion corfforol, emosiynol, cymdeithasol neu seicolegol sylfaenol person, sy'n debygol o arwain at amharu ar lesiant y person (er enghraifft, amharu ar iechyd y person neu yn achos plentyn, amharu ar ei ddatblygiad).3

Esgeuluso yw peidio ag ateb anghenion sylfaenol a hanfodol plentyn, yn cynnwys anghenion corfforol, emosiynol a meddygol. Gall gynnwys peidio â rhoi digon o fwyd, dillad a lloches, peidio â diogelu plentyn rhag niwed corfforol ac emosiynol a pheidio â rhoi gofal meddygol neu driniaeth ddigonol. Gall ddigwydd yn ystod beichiogrwydd o ganlyniad i’r fam yn camddefnyddio sylweddau. Gall hefyd ddigwydd cyn geni’r plentyn pan nad yw rhiant yn paratoi’n briodol at enedigaeth y plentyn, ddim yn ceisio gofal ôl enedigol a/neu ymddwyn mewn ffordd sy’n peri risg i’r babi. Gall esgeulustod fod ar wahanol ffurfiau, yn amrywio o arwyddion corfforol amlwg, megis dillad annigonol i adael plant ifainc ar eu pennau eu hunain adref neu yn y stryd am gyfnodau hir. Gall plant fod heb gefnogaeth rhiant digonol i fynd i’r ysgol, gallant fethu apwyntiadau iechyd a chael eu hanwybyddu pan fyddant mewn gofid.

Esgeuluso corfforol: Mae dyletswydd ar riant neu ofalwr i ofalu am anghenion sylfaenol plentyn, sy’n cynnwys rhoi bwyd, lloches a dillad iddo a’i gadw yn lân a hylan. Mae peidio ag ateb yr anghenion sylfaenol hyn yn esgeuluso corfforol.

Esgeuluso goruchwyliol: Pan nad yw plentyn/gofalwr yn rhoi lefel ddigonol o oruchwyliaeth a chanllaw i sicrhau diogelwch plentyn a’i amddiffyn rhag niwed. Er enghraifft, efallai caiff plentyn ei adael ar ei ben ei hun neu gyda gofalwyr amhriodol neu efallai na osodir terfynau ymddygiad priodol (er enghraifft am ryw dan oed neu ddefnyddio alcohol).

Esgeuluso maeth: Pan na chaiff plentyn ddigon o galorïau neu faeth er mwyn tyfu’n arferol (weithiau gelwir hyn yn ‘fethu â ffynnu’). Ar ei eithaf, gall esgeuluso maeth arwain at ddiffyg maeth.

Esgeuluso emosiynol: Mae ar blentyn anghenion emosiynol yn ogystal â chorfforol ac addysgol ac os nad yw rhieni a gofalwyr yn ateb yr anghenion hyn, dyma yw esgeuluso emosiynol. Gallai esgeuluso emosiynol olygu na chaiff plentyn ddigon o sylw, symbyliad neu anwyldeb y mae arno eu hangen gan riant neu ofalwr, ond gall hefyd fod yn fwy bwriadol na hyn. Gall esgeulustod emosiynol arwain at broblemau iechyd meddwl hirdymor ac arwain at broblemau wrth gynnal perthnasau iach â phartneriaid, cyfeillion a hyd yn oed eu plant eu hunain pan fônt yn oedolion. Mae ymchwil wedi dangos y gall rhiant nad yw ar gael yn emosiynol neu nad yw’n ymateb yn emosiynol fod yn arbennig o niweidiol i’r plentyn. Gall ddigwydd os oes gan y rhiant anawsterau iechyd, os yw’n camddefnyddio sylweddau neu alcohol neu os yw anawsterau eraill megis trais domestig yn mynd â’i sylw yn ddi-drai. Gall rhieni fod yn llai tebygol o gwyno am eu plentyn mewn sefyllfaoedd felly ac mae arsylwi ar y rhyngweithio yn benodol bwysig. Nid yw hyn yn awgrymu bod pob rhiant y mae ganddo e.e. anawsterau iechyd meddwl yn methu â bod ar gael yn emosiynol ar gyfer ei blant.4 Mae esgeuluso emosiynol yn ffurf o gamdriniaeth5 sydd ynghudd yn arbennig ac mae adnoddau ar gael gan yr NSPCC, sy’n ystyried esgeuluso emosiynol ar wahanol adegau yn natblygiad y plentyn.6

Esgeuluso meddygol: Mae hyn yn cynnwys rhiant neu ofalwr yn lleihau difrifwch salwch neu anghenion iechyd (yn cynnwys iechyd y geg) plentyn, neu yn eu hanwybyddu ac yn peidio â chyrchu sylw meddygol neu roi meddyginiaeth a thriniaeth. Mae hyn yr un mor berthnasol i famau beichiog nad ydynt yn paratoi’n ddigonol at eni’r plentyn, nad ydynt yn ceisio gofal ôl enedigol a/neu sy’n ymddwyn mewn ffyrdd sy’n peri risg i’r babi trwy gamddefnyddio sylweddau er enghraifft. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyflwyno Canllaw Gofal Sylfaenol: ‘Plant a phobl ifanc na chant eu hebrwng i apwyntiadau gofal iechyd’. Mae’r canllaw’n nodi y gall methu apwyntiadau fod yn ddangosyddion yn achos rhai plant eu bod yn wynebu risg uwch o gam-drin neu esgeuluso. Iechyd y geg: Fel rhan o raglen Plentyn Iach Cymru, mae Ymwelwyr Iechyd yn gweithredu menter Codwch y Wefus, sy’n rhan annatod o Gynllun Gwên Llywodraeth Cymru i wella iechyd y geg plant Cymru. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyhoeddi Canllaw ar gyfer timau deintyddol yng Nghymru. Afiechyd deintyddol ac esgeuluso yn cynnwys peidio â chadw at apwyntiadau deintyddol pan fo’r rhiant / gofalwyr yn gwybod bod y plentyn mewn poen neu beidio â cheisio gofal deintydd pan fo’r plentyn mewn poen.

Esgeuluso addysgol: Mae hyn yn cynnwys rhieni neu ofalwyr yn peidio â sicrhau bod plentyn yn cael addysg briodol.7 Gall rhieni ddewis rhoi addysg briodol i’w plentyn trwy ei anfon i’r ysgol neu trwy roi addysg yn y cartref iddo. Mae’n bosibl bod angen cymorth ar rai rhieni a’u plant er mwyn cysylltu ag addysg a phan fo rhieni’n gwneud ymdrechion rhesymol i ymgysylltu â’r cymorth hwn, dylid defnyddio synnwyr cyffredin wrth benderfynu a oes esgeuluso addysgol ai peidio. Mae trefniadau ar gyfer ymateb i blant mewn oedran ysgol statudol nad ydynt yn cael addysg yng nghanllaw statudol Llywodraeth Cymru; dylid dilyn y canllaw hwn yn gyntaf. Mae cyfrifoldeb ar bob awdurdod lleol ac ysgol i geisio olrhain pob plentyn sy’n stopio mynd i gael addysg. Mae hyn yn hanfodol oherwydd bod posibilrwydd bob tro bod y plentyn neu berson ifanc ar goll oherwydd ei fod yn wynebu risg o niwed sylweddol. Mae Canllaw Ymarfer Cymru ar Ddiogelu plant sy’n derbyn addysg yn y cartref hefyd ar gael ac mae Canllaw Statudol wedi ei ddiweddaru ar Addysg yn y Cartref Ddewisol yn cynnwys gwybodaeth diogelu ar y gweill.

Gall y nodweddion esgeuluso canlynol ei gwneud yn anos i ymarferwyr ddeall pan gyrhaeddir trothwy ar gyfer ymyrryd statudol:8

Sail tystiolaeth

Ymateb cymesur

Os adroddir am blentyn dan adran 130, rhaid i’r awdurdod lleol ystyried a oes sail ar gyfer ymchwilio dan adran 47 Deddf Plant 1989.

Atodiadau

Mae’r sefydliadau hyn yno i bob plentyn a pherson ifanc yng Nghymru. Dylai ymarferwyr roi gwybod i blant am y sefydliadau hyn a sut gellid cysylltu â nhw.

Meic yw’r llinell gymorth i blant a phobl ifanc hyd at 25 oed yng Nghymru. O gael gwybod beth sy’n digwydd yn eich ardal leol i gael help wrth ymdopi â sefyllfa anodd, bydd Meic yn gwrando hyd yn oed os na wnaiff unrhyw un arall. Ni fyddant yn eich barnu a rhônt wybodaeth, cyngor defnyddiol a chymorth i chi newid pethau. Gallwch:

Gallwch gysylltu â Gwasanaeth Ymchwilio a Chynghori Comisiynydd Plant Cymru sydd am ddim ac yn gyfrinachol. Mae yno fel ffynhonnell gymorth a chefnogaeth os yw plant a phobl ifanc neu’r rhai sy’n gofalu amdanynt yn teimlo bod plentyn wedi cael ei drin yn annheg. Gallwch chi neu eich rhiant/gofalwr:

Mae Childline yn wasanaeth cyfrinachol a phreifat am ddim lle y gall unrhyw un dan 19 oed gael cymorth a chyngor. Mae ar wefan Childline www.childline.org.uk/ dudalennau gwybodaeth a chymorth yn ogystal ag offer i’ch helpu i weithio trwy broblemau ar eich pen eich hun. Os ydych am siarad neu sgwrsio â Childline gallwch:

Os ydych am siarad â Childline yn Gymraeg ewch i www.childline.org.uk/get-support/

Deddf Troseddau Difrifol 2015: Rhan 5 Amddiffyn Plant: Trosedd creulondeb at blant (Adran 66)

Mae Adran 1 Deddf Plant a Phobl Ifanc 1933 (“Deddf 1993”) yn darparu ar gyfer trosedd creulondeb at blant. Bydd trosedd pan fo person 16 oed neu hŷn, y mae ganddo gyfrifoldeb dros blentyn iau na hynny, trwy ei ewyllys (h.y. yn fwriadol neu yn ddi-hid) yn ymosod ar, cam-drin, esgeuluso, gadael neu’n rhoi’r plentyn mewn sefyllfa sy’n debygol o achosi “dioddefaint diangen neu niwed i’w iechyd” neu’n achosi neu’n ysgogi rhywun arall i drin plentyn fel hyn. Y gosb fwyaf am y drosedd yw deng mlynedd o garchar neu ddirwy neu’r ddwy gosb.

Mae Deddf 2015 yn diwygio adran 1 Deddf 1933 i’w gwneud hi’n amlwg bod y drosedd yn cynnwys ymddygiad sy’n debygol o achosi dioddefaint neu anaf seicolegol yn ogystal â chorfforol, ac y gall cam-drin fod yn gorfforol neu yn anghorfforol. O ran ymddygiad nad yw’n gorfforol, mae’r Llywodraeth (y tu allan i’r Ddeddf) wedi rhoi enghreifftiau o ynysu, codi cywilydd a bwlio os yw’n debygol o achosi dioddefaint diangen neu anaf i iechyd.

Mae hefyd yn estyn darpariaethau Deddf 1933 sy’n dweud bod mygu plentyn dan dair oed pan fo yn y gwely â pherson meddw yn cynnwys esgeuluso plentyn fel a ganlyn:


1https://learning.nspcc.org.uk/media/1067/how-safe-are-our-children-2018.pdf

2https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/175391/Munro-Review.pdf

3 Social Services and Well-being Act (Wales) 2014 http://www.legislation.gov.uk/anaw/2014/4/pdfs/anaw_20140004_en.pdf

4https://www.nscb.org.uk/sites/default/files/Emotional%20Abuse%20Practice%20Guidance.pdf

5 Hanson, E. (2016) The relationship between neglect and child sexual exploitation: an evidence scope. Totnes: Research in Practice.

6 Emotional neglect and emotional abuse in pre-school children: Core info leaflet which can be downloaded from: https://learning.nspcc.org.uk/research-resources/pre-2013/emotional-neglect-abuse-pre-school-children-core-info-leaflet/

Neglect or emotional abuse in children aged 5-14: Core info leaflet which can be downloaded from: https://learning.nspcc.org.uk/research-resources/2014/neglect-emotional-abuse-children-aged-5-14-core-info-leaflet/

Neglect or emotional abuse in teenagers: Core info leaflet which can be downloaded from: learning.nspcc.org.uk

7 Parents have a duty to ensure that their children receive an efficient full-time education suitable to their child either by regular attendance at school or otherwise (under section 7 of the Education Act 1996) and they may choose to arrange this education themselves outside the state or independent school system.

8http://www.cwrc.ac.uk/documents/RR404_-_Indicators_of_neglect_missed_opportunities.pdf

9https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachmentdata/file/379747/RR404-_Indicators_of_neglect_missed_opportunities.pdf

10 Brandon M, Bailey S, Belderson P, Warren C, Gardener R. and Dodsworth J. (2009). Understanding Serious Case Reviews and their impact. London: Department for Children, Schools and Families.

11https://learning.nspcc.org.uk/media/1145/child-neglect-an-evidence-scope-executive-summary.pdf

12 Pithouse, A. and Crowley, A (2016) ‘Tackling child neglect: key developments in WalesResearch, Policy and Planning (2016) 32(1), 25-37

13 See 6 above.

14 Farmer E. and Lutman E. (2014). Working effectively with neglected children and their families – what needs to change? Child Abuse Review, 23, pp 262-273.

15https://learning.nspcc.org.uk/media/1334/learning-from-case-reviews_disguised-compliance.pdf

16 NSPCC (2018) How Safe are our children? https://learning.nspcc.org.uk/research-resources/how-safe-are-our-children/

17 Brandon, M., Sidebotham, P. Bailey, S., Belderson, P. Hawley, C., Ellis, C and Megson M (2012) New learning from serious case reviews, Department for Education. Research Report DFE-RR226

18 Brandon M, Bailey S, Belderson P. and Larsson B. (2013). Neglect and Serious Case Reviews. University of East Anglia/NSPCC

Lawrlwythwch y canllaw hwn fel PDF